Hastalıklarla baş etmenin en kolay yolu, hastalığa yakalanmadan önce gerekli önlemlerin alınmasıdır. Koruyucu hekimliğin gelişmiş olması ve erken tanı şansının artması, toplumun genelinde sağlık halinin devamı ve geliştirilmesinde büyük öneme sahiptir. Eskiden enfeksiyon hastalıkları çok daha ön plandayken, şimdi ise kronik hastalıklar önem kazanmaktadır. Ülkemiz 2015 yılı verilerine göre en sık ölüm nedenleri arasında ilk 3 sırada, sırasıyla kalp ve dolaşım sistemi hastalıkları, kanserler, akciğer hastalıkları yer almaktadır. Bu ölümlerin ve hastalıkların pek çoğu doğru yaşam tarzı uygulamalarıyla ve doğru taramalarla önlenebilir veya en azından geciktirilebilir.¹

Aile öyküsü varsa: T.C. Sağlık Bakanlığı “40 yaş altı bireylerde ailesinde erken yaşta aterosklerotik hastalık öyküsü varsa, 40 yaş üstü bireylerde ise başvuru sebebinden bağımsız olarak bir kez kardiyovasküler risk değerlendirmesi yapılarak, risk saptanan gruplarda gerekli yaşam tarzı değişiklikleri ve önerilen izlemlerin yapıldıktan sonra ilgili uzmanlık dalına yönlendirilmelidir.” ifadesi ile hem tarama testlerinin hem de yaşam tarzı değişikliklerinin önemini vurgulamaktadır.¹

Tütün kullanımı varsa: Tütün ürünlerinin bırakılması, yaşam beklentisini erkekler için 1,4 - 2 yıl arasında ve kadınlar için 2,7 - 3,7 yıl arasında uzatmaktadır. Herhangi bir yaşta sigarayı bırakmak da pasif içicilik yoluyla zarar görmekte olan kişilerin kalp damar sağlıklarına alacakları zararı %80-90 oranında azaltabilmektedir. Hasta ve hasta yakınlarının 2. ve 3. basamak sağlık birimlerinde bulunan sigara bırakma polikliniklerine ve aile hekimlerine başvurmaları bile bu zararların önlenmesine büyük oranda destek verecektir.¹

Diyet ve beslenme danışmanlığı: Akdeniz tipi diyet denen ve sağlıklı yağlardan zengin olan beslenme modelinde sağlığın önemli ölçüde iyileştiği gösterilmiştir. Avrupa’da gerçekleştirilen bir çalışmada araştırmacılar 70-90 yaş aralığındaki yaşlıları 10 yıl süreyle izlemiş ve Akdeniz Diyeti uygulayan, egzersiz yapan, sigara içmeyen, sınırlı alkol tüketen yaşlıların ölüm nedenlerinin %50 oranında azaldığını saptamışlardır. Kilo vermenin de ölüm nedenleri üzerinde yüksek oranda olumlu etkisi bulunmaktadır. Beslenme danışmanlığı almak aynı zamanda beslenme bozukluğu ile yakından ilişkili olan şeker hastalığı ve hipertansiyon gibi hastalıkların neden olduğu sorunları da önemli ölçüde azaltabilmektedir.¹

Egzersiz danışmanlığı: Fiziksel egzersiz tüm yetişkin bireyler için yüksek yarar sağlayan bir sağlık alışkanlığıdır. Sadece önde gelen kalp-damar ve solunum yolu hastalıklarına bağlı ölüm nedenlerinin sıklığını azaltmakla kalmaz, aynı zamanda birçok sağlık sorununa yol açan obezite ve kemik erimesine karşı da yüksek yararlar sunar. Kanıta dayalı araştırmalar haftada üç kez yarım saat süreli aerobik egzersizler (yürüyüş) ve yine haftada iki kez de kuvvet egzersizleri yapılmasının sağlık açısından son derece yararlı olacağını göstermektedir.¹

Hipertansiyon taraması: Hipertansiyon tanısının erken tespiti ve kardiyovasküler olayların önlenmesi amacıyla herhangi bir sebeple muayeneye gelen 18 yaşından büyük yetişkinlerde başvuru sebebinden bağımsız olarak yılda en az bir kez arteriyel tansiyon ölçümü yapılması önerilmektedir. Normotansif kişilerin (sistolik kan basıncı <120 mmHg, diyastolik kan basıncı <80 mmHg) iki yılda bir, prehipertansif kişilerin (sistolik kan basıncı 120-139 mmHg, diyastolik kan basıncı 80-89 mmHg) yıllık kan basıncı ölçümleri ile takibi önerilmektedir. 40 yaş ve üstü yetişkinler ve yüksek tansiyon riski yüksek olan kişiler için yıllık tarama önerilmektedir. Normal kan basıncıyla (<130/85mm Hg) 18-39 yaş arasındaki ve diğer risk faktörlerine sahip olmayan yetişkinler 3-5 yılda bir tarama yaptırmalıdır.¹

Dislipidemi (Yüksek kolesterol) taraması: Tarama yöntemi olarak total kolesterol, trigliserid, LDL kolesterol, HDL kolesterol düzeyleri açlık kanında ölçümlenmelidir. Kanıtlanmış kardiyovasküler hastalığı, tip 2 diyabeti, hipertansiyonu, kronik inflamatuvar hastalığı, kronik böbrek hastalığı olanlar, sigara içenler ve bel çevresi erkeklerde >90cm ve kadınlarda >80cm olanlar ile ailesinde asemptomatik dislipidemili bireyleri olup hastalık tanısı almayan kişiler erken yaşlarda (erkek <55 yaş, kadın <65 yaş) taranmalıdır.¹

Referans 1. Fidan C, ve Kut A. Klinik Tıp Aile Hekimliği Dergisi 2017;9(2):15-21.